چرا و چگونه می خواهند «یورو» را جایگزین دلارنفتی کنند ؟

مصاحبه نشریه مجاهد با یزدان حاج حمزه
دیماه 1385
سخنگوی دولت پاسداران روز دوشنبه 27 آذر85 در کنفرانس مطبوعاتی خود از تصمیم نهایی این دولت مبنی برتغییرپایه ارز در مبادلات پولی و محاسبات مالی ایران ازدلارآمریکا به « یورو» اروپا خبرداد . خبرگزاری فرانسه وروزنامه لوموند روز 18 دسامبرگزارش دادند که به گفته این سخنگو تصمیم دولت در سه مورد زیر اجرا خواهد شد:
«دولت به بانک مرکزی دستور داده ذخایر دلاری ایران درداخل وخارج کشور را به« یورو» واحد پول اروپا تبدیل کند و ازاین به بعد گشایش اعتبار برای خریدهای خارجی ایران را به یورو انجام دهد»
-«ازاین پس درآمدهای خارجی ودرآمد نفت برحسب یورو محاسبه می شود و ما این درآمدها را به یورو دریافت می کنیم تا به وابستگی کشور به دلارپایان دهیم »
-« درنظرداریم که پایه محاسبه [ درآمد نفتی ] بودجه را نیز ، که برمبنای تبدیل دلارنفتی به ریال بود ، تغییر دهیم » .
خبرگزاری فارس نیز روز اول دی 1385 گزارش داد که مصوبه دولت درمورد جایگزینی یورو به جای دلار به كليه وزاتخانه‌ها، بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران و سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور ابلاغ شده است.
برای آگاهی ازعلت اتخاذ این تصمیم وهمچنین کم وکیف و عوارض اجرای آن گفت وشنودی با آقای یزدان حاج حمزه انجام داده ایم که درزیرآمده است

س 1 -سؤال اول من به انگیزه این تصمیم برمی گردد . چه عاملی دولت پاسداران را وادارکرده که این دستوررا صادر کند.آیا برای تغییر ارزپایه منطق اقتصادی داشته یا تنگنا وانزوادر بازار بین المللی پول، دولت پاسداران را مجبورکرده به این اقدام متوسل شود ؟
ج 1 - اجازه بدهید درهمین جا به اطلاع برسانم براثر ادامه سیاست ستیزه گرانه وتروریستی رژیم ولایت فقیه، طلیعه تحریم این رژیم در بازارمالی وپولی اروپا و آمریکا بارز شده است . آژانس خبری بی بی سی نیوز روز18 دسامبر 2006 همزمان با اعلام تصمیم دولت پاسداران گزارش داد که« اغلب بانکهای بین المللی معامله دلاری خود را با ایران متوقف کرده اند وبرخی از شرکتها نیز با پیش بینی تحریم ایران درسازمان ملل ازمعامله با ایران خود داری می کنند . » . تا آنچا که به توقف معامله دلاری با نکها برمی گردد ، یاد آور می شود که خزانه داری آمریکا دراجلاس ماه سپتامبرنمایند گان 7 کشورصنعتی جهان در سنگاپور ضمن ارایه مدارک مربوط به تأمین مالی عملیات تروریستی وخرید تجهیزات اتمی توسط شرکتهای وابسته به رژیم ایران که زیرپوشش معاملات تجاری از طریق بانکهای بین المللی انجام می گیرد، خواستار همکاری بین المللی برای جلوگیری ازاین اقدام شد . پس ازکشف نقشی که دراین مورد شعبه بانک صادرات ایران از طریق بانکهای اروپایی بازی می کرد ، بیشتر بانکهای بین المللی نقل وانتقال بانک به بانک دلارهای نفتی موجود درحسابهای خارجی بانک مرکزی ایران را متوقف کردند به طوری که بانک مرکزی ایران مجبورشده بهای اغلب خریدهای خارجی ایران را به ارزهای غیردلاری مثل یورو پرداخت کند و گشایش اعتباردلاری برای خرید ازخارج را به گشایش اعتبا ریورویی تبدیل نماید . مقامات رژیم درروزهای اخیر، به طور سربسته ،به این تنگنا اشاره کرده اند . سخنگوی دولت پاسداران روز 27 آذر درهمان کنفرانسی که تصمیم دولت را در مورد تغییرسیاست ارزی اعلام داشت ،علت جایگزین کردن یورو به جای دلار را « محدود کردن مشکلاتی » عنوان کرد که « ارگانهای اجرایی درمعاملات خارجی با آن روبرو شده اند » . این کارگزار رژیم بدون آنکه درباره مشکلات به وجود آمده توضیحی بدهد ، گفت هدف آنستکه « به وابستگی کشور به دلارپایان دهیم» . وزیرنفت دولت احمدی نژاد ضمن اشاره به تنگنایی که این دولت در بازار بین المللی پولی ومالی با آن مواجه است درمورد مشکلات جدید بخش نفت روز 29 آذر 85 به خبرگزاری مهر گفت : « درشرایط کنونی همکاری بانک های خارجی و تأمین کنند گان مالی با ایران کم شده وشرکت های بزرگ نفتی و مؤسسات مالی واعتباری خارجی درانتظار حل مسایل سیاسی ایران هستند ، به گونه ای که ایران درحال حاضردرتأمین مالی پروژه های خود با مشکل مواجه است » . بنا براین تصمیم رژیم در مورد تغییرپایه ارزی دلار به یورو، تصمیمی صرفا واکنشی ، اجباری وناشی ازتنگنای سیاسی است و نه یک ابتکاراقتصادی .
س 2- توقف حواله دلاری ونقل وانتقال بانک به بانک دارایی های دلاری ایران تا چه حد می تواند جلوی خریدهای ممنوعه ویا تإمین مالی تروریسم توسط رژیم ایران را بگیرد ؟

ج 2- جلو گیری از دادوستد پولی ایران با دلار آمریکا که به خواست دولت این کشور انجام گرفته ، می تواند فعالیت کارگزاران رژیم ایران برای گم کردن رد ارسال بانکی دلاربرای تروریست ها ویا برای خریدهای ممنوعه را با مشکل مواجه کند . پیش اراین اقدام رژیم ایران توسط شرکتهای وابسته و انجام معاملات صوری ،بخشی از دلار های نفتی ایران رابه طور مستقیم ازطریق بانکهای اروپایی به برخی از بانکهای امیرنشین های حوزه خلیج فارس ویا چین می فرستاد و می توانست دراین کشورها رد پول های ارسالی را گم کند و آنها را بدون مانع به مصارف مورد نظرخود برساند . توقف انتقال بانک به بانک دلارهای نفتی ایران ضمن محدود کردن فعالیتها ی ممنوعه رژیم ، انجام آن با پولهای دیگررا گرانترازسابق می کند زیرا دلارهای نفتی باید دست کم یکباربه یورو ویا پول دیگر تبدیل شود واکردریافت کننده پول دلار نیازداشته باشد نیز یکبار دیگرباید ارز ارسالی به دلار تبدیل شود.

سؤال 3 - پیش از طرح سوالات بعدی می خواستم به پرسم آیا اقدام رژیم درمورد جایگزین کردن یورو به جای دلار اقدامی غیرمنتظره بود یا این کار ازپیش شروع شده بود و حالا آن را به طور رسمی اعلام کرده اند ؟

ج 3- این تصمیم ، از نظر آگاهان وطرف حسابهای خارجی ایران ، تصمیم غیر منتظره ای نبود که به موجب آن یکباره حجم زیادی از دلار به یورو تبدیل شود و بازاربین المللی پول را تحت تإثیرقرار دهد. درمورد سابقه تغییرترکیب سبد ارزی سپرده های ارزی ایران ازدلار به یورو یاد آور می شود که این اقدام احتیاطی ازسال 2003 یعنی از زمانی آغازشد که قدرتهای اروپایی برسرفعالیتهای اتمی مشکوک رژیم ایران وارد گفتگو ومذاکره با نمایندگانر دولت خاتمی شدند. روند تبدیل دلارهای نفتی به ارزهای دیگر از آن تاریخ تا به حال ادامه داشته و منابع خارجی روز اعلام تصمیم اخیر دولت احمدی نژاد گزارش دادند که « از حدود 5/ 45 میلیارد دلار ذخایرارزی ایران در حال حاضر 70 درصد این ذخاير در قالب ارزهاي ديگر به غير از دلار نگهداري مي شود» ( تلویزیون الجزیره 28 آذر 85 به نقل از مونیکا فان استراتژيست مالي موسسه آربي‌سي ) . وزیراقتصاد دولت پاسداران نیز در مورد انجام معاملات خارجی با ارزهای غیر دلاری در ماه پیش اعلام کرده بود که دولت می خواهدمعامله با دلاررا به حد اقل ممکن برساند


س 4 - تصویب اولین قطعنامه تحریم رژیم ایران درشورای امنیت آیا این رژیم را ،در نقل وانتقال پول ،اعم ازدلار، یورو ویا ارزهای دیگر با محدودیتهای بیشتری مواجه خواهد کرد ؟

ج 4 - خبرگزاری رویترروز 22 دسامبر2006 گزارش داد که دراخرین پیش نویس قطعنامه کشورهای 1+5 بندی گنجانده شده که به موجب آن همه کشورهای عضو سازمان ملل موظف می شوند که ضمن مسدود کردن موجودی حسابهای خارجی 12شرکت متعلق به حکومت ایران و 11 مقام و کارگزاراین حکومت جلوی هرنوع معامله این شرکتها و این افراد را بگیرند. اسامی و مشخصات کامل این شرکتها واین افراد توسط کمیته ویژه پیگیری تحریم ایران که تحت نظرشورای امنیت تشکیل می شود ، دراختیار همه کشورها گذاشته خواهد شد . به این ترتیب ملاحظه می شود که حتی دراولین مرحله تحریم رژیم ایران درشورای امنیت ، تا موقعی که این رژیم دست ازما جراجویی اتمی اش برندارد ، علاوه بر محدودیت مالی کنونی که ازجانب آمریکا وبرخی کشورهای اروپایی اعمال می شود ، رژیم درمعرض محدودیت همه جانبه وبین المللی جدیدی به شرحی که درقطعنامه شورای امنیت می آید قرارخواهد گرفت .تنگنای ناشی از عوارض جنبی این تحریم بیشترازآنچه در قطعنامه می آید رژیم را زیرفشار خواهد برد و آغاز تحریم می تواند ریسک معامله بلند مدت با ایران را به شدت بالا ببرد و بیش ازپیش سرمایه گذاری خارجی در ایران تحت تحریم را محدود کند

س 5 - اینکه سخنگوی دولت پاسداران اعلام کرده « ازاین پس درآمد نفت برحسب یورو محاسبه می شود و ما این درآمدها را به یورو دریافت می کنیم تا به وابستگی کشور به دلارپایان دهیم» به چه صورت انجام پذیراست و تا چه حد قابل اجراء است ؟

ج 5- به بینید، ازسال 1973 تا به حال نفت خام در بازار بین المللی نفت برحسب دلارآمریکا قیمت می خورد . قیمت هربشگه نفت دربورس های نفت لندن ، نیویورک وسنگاپور وهمچنین درقراردادهای بین فروشندگان و خریداران نفت به دلار تعیین می شود . یعنی پایه سنجش اولیه قیمت و توافق اولیه بین خریداروفروشنده نفت دلار آمریکاست وخریدار نفت با ذخیره دلاری خود به سمت خرید نفت می رود . اراین روی تا بورس ویزه و جدیدی برای قیمت گذاری و معامله نفت برحسب یورو ایجاد نشود و تا دراین بورس فروشندگان و خریداران متعدد بخش مهمی ازمعاملات نفت را به یورو انجام ندهند ، درعمل مبنای معامله نفت دلار آمریکا خواهد بود . درحالی که تقلای رژیم ایران برای ایجاد بورس نفت به دلار درجزیره کیش به جایی نرسیده و، به نظرنمی رسد به جایی برسد، این رژیم ویا هرفروشنده دیگری می تواند با خریدارتوافق کند به جای مثلا 10 میلیون دلارپول نفتی که می خرد معادل یورویی آنرا به نرخ روزپرداخت کند . البته اگرخریدارمعامله غیر دلاری نفت به سودش نباشد ویا مجبور شود برای پرداخت پول نفت خود ارز دیگری مثلا دلار را به یورو تبدیل کند ، فروشنده نفت باید متحمل هزینه این تبدیل بشود . وزیرنفت دولت احمدی نژاد روز 29 آذر 85 این واقعیت را این طوربرای خبرگزاری مهر توضیح می دهد که « پایه فروش نفت در دنیا به دلار است درنتیجه ایران برای رعایت این موضوع باید نفت خود را به دلار فروخته و پول نفت را به یورو دریافت کند به عبارتی دیگر ایران پول نفت را به هر صورت که بانک مرکزی بخواهد دریافت می کند» . کارگزار دیگردولت پاسداران که برکرسی مدیرعاملی شرکت ملی نفت ایران نشانده شده درمورد درصد یورویی که این شرکت ازفروش نفت ایران دریافت می کند ، روز 22 آذر 85 به خبرگزاری فارس گفته است که «در حال حاضر بيش از 57 درصد از فروشهاي مابا يورو انجام مي‌شود و اين كار را به تمامي طرفهاي خريد خود، پيشنهاد مي‌هيم » . بنا براین برخلاف ادعای سخنگوی دولت احمدی نژاد این دولت ضمن آنکه نمی تواند در نظام دلاری قیمت گذاری نفت تغییر ی ایجاد کند تا « وابستگی به دلاررا پایان » دهد، به علّت هزینه های دلاری اجتناب نا پذیری که دارد به مصلحت خود نمی بیند صد درصد بهای فروش نفت ایران را به یورو دریافت کند
س 6 - به هرحال دولت پاسداران ضمن آنکه درعمل دارد خودش را جمع و جور می کند، شعار مقابله با سلطه دلار آمریکا را سرداده است چاوز ،رییس جمهور کشور نفتخیز ونزوئلا نیز ضمن تشویق دولت پاسداران به سردادن این شعار ،در نشست وزراي نفت اوپك در شهر كاراكاس كه اوايل ماه ژوئن برگزار شد ،خواستار فروش نفت اوپك بر اساس يورو در بازارهاي جهاني شده بود . سؤ ال این است که آیا چشم اندازی وجود دارد که این جبهه گیری سیاسی راه به عمل بازکند و سایر اعضا ءاپک را به سمت تغییر بازار دلاری نفت سوق دهد ؟

جواب 6 - ا اجازه بدهید ابتداء یاد آوری کنم که برخورد عملی دولت ونزوئلا ، دولتی که به لحاظ سیاسی دراین مورد نزدیکترین موضع را به موضع دولت پاسداران دارد ، با برخورد عملی پاسداران به کلی متفاوت است . ونزوئلا در شرایطی این شعار صرفا سیاسی را می دهد که : 1- شرکتهای نفتی آمریکایی خریداران عمده نفت این کشور هستند . حال آنکه خرید نفت ازایران توسط شرکتهای آمریکایی ممنوع وتحریم شده است 2-به گزارش یکی از اعضاء هیات مدیره بانک مرکزی این کشور « از9/ 35 میلیارد دلارذخیره ذخاير ارز و طلاي ونزوئلا كه تا به حال 95 درصد آن به دلار در بانكهاي خارجي نگهداري مي شده با نک مرکزی این کشور می خواهد سهم دلار را به حدود 80 درصد كاهش دهد » ( خبرگزاری فارس به نقل از آژانس خبری بلومبرگ 27 آ ذر 85 ). درحالی که، تاقبل ازاعلام تصمیم اخیر دولت ، فقط 30 درصد ازذخیره ارزی 5/45 میلیادردلاری ایران به دلار نگهداری می شده است 3- اقدام ونزویلا برای کاهش سهم دلار در سبد ارزی ذخایر ارزی این کشور یک اقدام حساب شده اقتصادی است و درشرایطی انجام می گیرد که ارزش دلار در برابر يورو از ابتداي سال 2006 تا كنون بيش از 4/9 درصد كاهش یافته است . درصورتی که اقدام دولت پاسداران یک واکنش سیاسی ودفاعی است که برای محدود کردن مشکلا ت روابط مالی خارجی ارگانهای اجرایی به عمل می آید . بنا بر این می بینیم دولت چاوز درعمل راهی را دنبال می کند که با شعارهای سیاسی این دولت همخوانی ندارد . وقتی موضع عملی دولت ظاهرا ضد آمریکایی ونزوئلا این باشد ، سایر تولید کنندگان بزرگ عضو اپک مثل عربستان سعودی ، عراق ، کویت و امارات متحده عربی که روابط تجاری گسترده ای با آمریکا دارند و قرارداد دفاعی مشترک با این کشور بسته اند ، به رغم خواست آمریکا به سمت یورویی کردن فروش نفت خود نخواهند رفت. دلار آمریکا از سال پایانی جنگ دوم جهانی به رایج ترین پول در بازار پولی بین المللی تبدیل شد و امروز همچنان این موقعیت برتررا، با فاصله زیاد نسبت به سایر پول های معتبر ازجمله یورو، حفظ کرده است . امروز حدود 7 هزار میلیارد دلار آمریکا دربانکهای مرکزی کشورهای جهان نگهداری می شود ودر خرید کالاهایی مثل نفت و طلا و سایر کالاها وارداتی این کشورها مورد استفاده قرارمی گیرد . ازاین نظز آمریکا به نوعی نقش بانک مرکزی جهانی را پیدا کرده وارزش پول خودرا با محاسبه منافع جنبی که از ایفای این نقش دارد تنظیم می کند و صرفا به خاطر برقراری تعادل بین واردات وصادراتش به تغییر ارزش برابری دلار نمی پردازد . کشورهای اروپایی عضو حوزه یورو وهیچ یک از کشورهای جهان حتی اگر بخواهند هنوز نمی توانند این نقش را ایفا کنند حیات اقتصادی سایر قدرت های اقتصادی جهان نیز که داد وستد گسترده مالی با آمریکا دارند به نظام پولی فعلی جهان که بر برتری دلار استوار است گره خورده و به سادگی که مقامات رژیم ولایت فقیه عنوان می کنند هنوز برای پایان دادن « وا بستگی » اقتصاد به هم پیوسته جهانی به دلار، وهمچنین تغییر دلاری قیمت گذاری نفت چشم انداز قابل اجرایی پدیدار نشده است

س 7 - آخرین سؤال من این است که به هرحال دولت احمدی نژاد اعلام کرده که می خواهد ذخیره ارزی ایران را به یورو تبدیل کند و بخش عمده تجارت خارجی ایران را به یورو انجام دهد ، درصورتی که این تصمیم به احراء گذاشته شود چه تأثیری بر اقتصاد کشور به جای خواهد گذاشت ؟

ج 7 - کاربرد اصلی ذخیره ارزی خارجی بانک مرکزی، که به صورت سپرده دربانکهای خارجی نگهداری می شود ، پرداخت نقد وقسطی بهای خرید های خارجی ایران است و به طور منطقی ترکیب آن با ید با الگوی تجارت خارجی و نوع ارزی که فروشندگان کالا از ایران مطالبه می کنند همخوانی داشته باشد . در حال حاضر یورو پول رسمي 12 كشور اروپايي است كه تامين كننده حدود 60 درصد واردات ايران هستند. با آنکه قیمت کالاهای صادراتی این کشورها به یورو است و از خریدار یورو مطالبه می کنند اما به علت نیازی که ازجمله برای خرید نفت به دلار دارند از دریافت دلار نیز رویگردان نیستند . بعد از کشورهای اروپایی بزرگترین فروشنده کالا به ایران امارات متحده عربی است که حدود 90 درصدذخایر ارزی خود را به دلار نگهداری می کند و به فروش دلاری کالا های خود متمایل است . چین که بعد از آلمان سومین فروشنده عمده کالا به ایران است نیز بهای کالاهای صادراتی خود را به دلار دریافت می کند . بنا براین تمام پرداخت های خارچی ایران را نمی توان به طور مستقیم با یورو انجام داد واگر تمام ذخایر ارزی کشور به یورو تبدیل شود، بانک مرکزی برای تبدیل مجدد بخشی از دلارهای نفتی که به یورو تبدیل کرده باید متحمل هزینه قابل توجهی شود .
افت ارزش دلار در مقابل یورو ، عجالتا نگهداری ارز به یورو را با صرفه تر ار نگهداری دلار کرده است . اما همان طوری که گفته شد میزان و مدت نگاهداری این ذخایر مرتب در حال تغییر است ذخایر ارزی خارجی صرفا برای پس انداز و دریافت بهره نگهداری نمی شود و نقش اصلی آن پرداخت بهای خریدهای خارجی است .علاوه براین، 12 کشور ارو پایی که پول واحد یورو را پذیرفته اند به لحاظ اقتصادی و اجتماعی هریک مسایل خاص خودرا دارند . هم آهنگی اقتصادی مجموعه این کشورها بسیار پیچیده است ورعایت ضوابط مشارکت آنها در کاربرد یورو ، ازجمله رعایت ضابطه کسر بودجه و میزان بدهی دولت ها ، آسیب پذیر است . تعدادی ازکشورها عضو اتحادیه ارو پا که یورو را پول رایج خود کرده اند هنوز نتوانسته اند قانون اساسی این اتحادیه را به تصویب آراء مردم خود برسانند. این تهدید های بالقوه ممکن است روزی بالفعل شود وروی ارزش یورو تأثیرمنفی بگذارد . وابسته سازی کامل ایران به یورو یغتی پولی که ثبات و ارزش آن تا این حد آسیب پذیر است به لحاظ اقتصادی توجیه پذیر نیست . و دولت پاسداران صرفا به ملاحظات سیاسی به این اقدام خطیر روی آورد ه است